Biorąc pod uwagę, zakres przesłanek jakie należy spełnić, aby uzyskać status uchodźcy na gruncie ustawy udzielanie cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, należy stwierdzić, że jest on znacznie szerszy, podlegający ocenie czy rzeczywiście zachodzą okoliczności do nadania takiego statusu, a sama procedura znacznie bardziej skomplikowana. Załatwienie sprawy dotyczącej pozbawienia statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej następuje w terminie 6 miesięcy. Cudzoziemcowi, któremu nadaje się status uchodźcy, wydaje się dokument podróży przewidziany w Konwencji Genewskiej ważny przez okres 2 lat od dnia wydania i kartę pobytu ważną przez okres 3 lat od dnia wydania. Procedura przewiduje również możliwość pozbawienia takiego statusu.
Z kolei uzyskanie statusu na podstawie specustawy z dnia 12 marca jest znacznie łatwiejsze – wystarczy posiadanie obywatelstwa ukraińskiego oraz legalne przybycie na terytorium RP z Ukrainy (w związku z działaniami wojennymi) od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego na podstawie rozporządzenia. Pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r. Po upływie 9 miesięcy Ci, których pobyt uznano za legalny, mogą ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy na okres 3 lat.
Przepisów nie stosuje się do obywateli Ukrainy posiadających:
a) zezwolenie na pobyt stały,
b) zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej,
c) zezwolenie na pobyt czasowy,
d) status uchodźcy,
e) ochronę uzupełniającą,
f) zgodę na pobyt tolerowany;
2) którzy:
a) złożyli w Rzeczypospolitej Polskiej wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej lub
w imieniu których takie wnioski zostały złożone,
b) zadeklarowali zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej
w Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 28 ust. 1 lub art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2021 r. poz. 1108 i 1918 oraz z 2022 r. poz. 583) lub których takie deklaracje zamiaru dotyczą.
Zgodnie z zapisami specustawy obywatele Ukrainy, którzy złożyli wnioski o status uchodźców lub deklaracje, że chcą taki wniosek złożyć mogą się z tego wycofać. Jeśli to zrobią, zostaną objęci przepisami specustawy.
Uprawnienia jakie przysługują obywatelom Ukrainy na gruncie specustawy z dnia 12 marca 2022 r to m.in: jednorazowe świadczenie pieniężne (ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony wprowadza takie świadczenie fakultatywnie), bezpłatna pomoc psychologiczną, pomoc żywnościową, środki skierowane do obywateli Ukrainy z niepełnosprawnością, opieka medyczna, opieka szkolna nad dziećmi, przyznanie warunkowego prawa wykonywania zawodu lekarza albo warunkowego prawa wykonywania zawodu lekarza dentysty, pielęgniarki lub położnej, nadanie numeru PESEL czy uzyskanie dostępu do profilu zaufanego.
Jak widać, ustawa zawiera znane już formy pomocy jak np. pomoc psychologiczną z ustawy
o udzielaniu cudzoziemcom ochrony. Katalog form pomocy został jednak znacząco poszerzony o dodatkowe świadczenia.